AVENTURAS DUN OFICINISTA XAPONÉS Entrevista con JOSÉ DOMINGO

Coñezo a Jose da nosa época dygrera, de cando Cuimhne aínda era un proxecto incipiente e a súa cabeza non paraba de xerar ideas, formas, historietas.

Rodeados como estabamos de xente como David Rubín, Miguel Robledo ou Alberto Taracido, o intercambio de información, de experiencias creativas, era constante, incluidas as colaboracións (totalmente altruistas) en proxectos de todo tipo, no meu caso particular, creando as portadas para guións como Comebolsas ou realizando os primeiros bocetos de personaxes para a curtametraxe de animación Cribba o Vampiro.

Lembro tomarme a tapa de tortilla ao mediodía, no Begoña, e Jose debuxando na súa moleskine, imper

turbábel, absorto, namentres eu lle comía a orella sobre aquela ou estoutra vaguedade de proxecto, espreitando de esguello o contido do seu caderno, admirando, moitas veces con certa denteira, como un debuxante que se precie, debuxa e debuxa como se respirase.

Con Aventuras dun Oficinista Xaponés (AOX), José Domingo crea un universo surrealista e gráficamente impecábel (a edición de Bang, fantástica en canto a calidade e presentación) no que o lector/espectador asiste, dende a omnisciencia (0) que permite a perspectiva isométrica, a unha sucesiva serie de acontecementos, de deus ex machina, de implantacións e resolucións, que unhas veces cristalizan de forma causal e outras mediante o azar, cun tono discursivo no que o lúdico eríxese como categoría principal da relación entre o lector/espectador e a narración, como se se tratara dun videoxogo gráfico de aventuras: unha especie The Secret Of Monkey Island dinámico e absorbente que sustitúe o píxel groso polo trazo limpo e liñal.

Ao principio era o Verbo, di Xoan no seu Evanxelio. Comidilla de postmodernos. A Jose domingo eso parece importarlle ben pouco. Prescinde dos diálogos, dos globos, deixando todo o peso narrativo na imaxe e neste prototipo máxico de viñeteado, que funciona como un continuum narrativo, case cinematográfico(1).

Así, AOX, dotado dun sentido compositivo único, nace dun prantexamento instintivo, artístico, onde a planificación deixa algunhas fendas de liberdade á creación, disparando as posibilidades intertextuais do lector/espectador, mentres o autor constrúe a obra en canto a está pensando: podemos ler AOX unha e outra vez, de diante cara atrás, recreándonos no que acontece nunha viñeta, inclusive esquecéndonos da seguinte, seguindo a estela daqueles personaxes (extras e figurantes, en linguaxe fílmica) que vagan ao longo de dúas viñetas, para logo desaparecer. O cómic como arte secuencial, que diría Eisner.

A continuidade narrativa do discurso visual en AOX, a construcción dese gran plano secuencia que sinala David Rubín no prefacio desta divertídisima e flipante (con todas as súas connotacións... e denotacións) obra, márcanos unhas reglas básicas e definitorias que permiten ao seu autor construir un microcosmos de contrastes (en AOX o humorístico e o oscuro van da man conformando unha das reglas básicas da comedia) baseado na fisicalidade, nun sucedáneo... postmoderno(2)?... do slapstick .

Jose Domingo non escatima esforzos á hora de descontextualizar (destripar máis ben, máis punk) os xéneros, de utilizalos ao seu libre albedrío: dos psicópatas e os caníbales aos tiroteos entre mafiosos, da ciencia ficción á escatoloxía e inclusive á criptozooloxía (a familia de Yetis), do clásico occidental ao exotismo oriental e referencial, do sobrenatural ao lisérxico, ao onirico, e así até que un apercíbese dese universo surrealista como necesario, como cando HAL 9000 morre e toda a súa vida pasa diante dos seus ollos.

E aí fica o Oficinista... Xaponés!!! , un antiheroe, un protagonista pasivo perante todo o que acontece ó seu redor; pasivo por omisión, activo por moralidade (3), vítima moitas veces dos infortunios do azar, do azar máis disparatado, aínda que ás veces, por obra e graza da biotecnoloxía, pode refacerse e prantarlle cara ao mal, en plan Songoku contra Vexeta, un mal simbolizado no tedio social, no traballo escravizador, na rutina do cotiá, ou simplemente montar unha flashmob espontánea e semierótica, onde o ser humano reencóntrase consigo mesmo por uns intres, desinibíndose e deixando os seus prexuízos a un lado.

Todo vale en nome do debuxo, a cor, a composición e o risco.

O feito de compartir estudo con Roque Romero, David Rubín, Bernal Prieto ou Alberto Guitián, en que forma cres que puido repercutir en Aventuras dun Oficinista Xaponés (AOX), a que nivel esta interrelación persoal e profesional inflúe na túa obra, sendo ista unha obra tan personal, e cun estilo propio tan acusado e intenso?

Traballando nun estudo aprendes constantemente dos que te rodean, referencias, métodos de traballo, recursos estilísticos e narrativos, embora que conscientemente, en canto a AOX non sabería dicirte; amais, cando me meto nunha historia, péchome nunha gurgulla a proba de influencias, deixo de mirar o traballo doutros debuxantes por internet, evito moito ver películas ou ler libros que poidan ter que ver co que estou a facer, etcétera. É como guindarte e atravesar o océano nun barco sen facer escalas: co que cargas de partida é co que contas, a propia aventura da historia é o motor inmóbil do que xorde todo.

Entre a túa obra precedente Cuimhne e AOX hai un desprazamento da narrativa convencional cara unha narrativa máis vanguardista. A que se debe este troco tan radical (ausencia de texto, perspectiva isométrica, etc.)?

Fundamentalmente xorde da busca dunha voz e unhas historias propias. O que me move a buscar outro tipo de gráfica acorde con iso. Cando fixen Cuimhne, con Kike (Benlloch, guionista de Cuimhne), non tiña isto demasiado claro aínda e, por outra banda, a historia que tiñamos entre mans demandaba outro tratamento máis realista para que a historia resultara creíble; en Cuimhne hai tramas políticas, reflexións sobre a violencia, o odio, a amizade, a perversión dos ideais, etc.. e non funcionaría cun prantexamento estético como o de AOX, que, por outra banda, aínda non descobrira. Tal vez agora si podería resolvero desa forma, creo que é posíbel contar unha historia seria cun rexistro cartoon ou humorístico, pero naquel intre non sabería facelo.

Nesta obra vexo influencias do tratamento gráfico dos manga de Toriyama ou dos autores dos albores do cómic (Herriman, o primeiro Cliff Sterret), tamén vexo posibeis referencias a Miyazaki respecto á relación entre natureza e elementos sobrenaturais, algo que de algunha forma xa ficaba inscrito en Cuimhne. Que influencias directas consideras que existen en AOX?

Pois a nivel gráfico hai moito de Max, de Gabi Beltrán tamén Chris Ware, Javier Olivares, Miguel Robledo, Dave Cooper... que son xente que, a nivel gráfico, me fascina porque coido que transmiten moito a través da súa gráfica, do seu deseño, un grafismo moi depurado, co que ao lector ou espectador se lle disparan os mecanismos mentais ao percorrer o camiño inverso dende o debuxo final ao que hai detrás, xa que esa limpeza de líñas, formas, composición, etc. pasou por un filtro consciente procurando os elementos mínimos e máis precisos que expresen exactamente aquilo que o autor desexaba reflectir.

Dave Cooper saeríase un pouco desta liña porque é un tío transbordante, aínda que cun debuxo dunha claridade tremenda dentro do intrincado que é, e entroncaría máis con Geoff Darrow, que é outro debuxante que me chama moito a atención, porque ese exceso e saturación do debuxo que ambos utilizan é o contrapunto á limpeza, e gosto moito de utilizar contrastes fortes. Chris Ware, apesar do depurado do seu trazo, ten un debuxo e unha narración moi, moi densos, onde todo fica tan milimétricamente pensado que te espremes as neuronas ao máximo para entender todo o seu significado, e iso é algo que me cativa tamén.

Doutros autores como os mencionados Toriyama, Herriman ou outros como Segar, Milt Gross, Gary Larson, Miguel B. Núñez ou Joe Daly quédome co pouso. Nuns co humor, noutros a carga de profundidade que hai tras unha historia cun tratamento enganosamente inocente ou noutros ca xestualidade e caracterización dos seus personaxes.

O de Miyazaki e a natureza tamén vai por aí, engaiólame como o tío trata o tema da ecoloxía, que a min tamén me preocupa, pero sempre dunha maneira máis ou menos indirecta dentro das historias fantásticas. A mín o que me sae é esborrallar lixo polo chan, que é algo máis pedestre e cotiá.

A interxeneridade (o pastiche de xénero) é unha constante que se fai patente ao longo da lectura de AOX. Que relación existe entre AOX e outros formatos e soportes como o cinematográfico?

Mais, un pastiche non era o cruce dun pastor alemán e un caniche? Fóra de bromas, AOX é un totum revolutum no que xorden inconscientemente moitas referencias que levo na cachola, ben sexan do cine, ben da literatura, de series de TV, de outros comics. Fica todo aí dun xeito non premeditado, se chego a ter pensado viñeta por viñeta todas as referencias estóurame a cachola na séptima páxina.

Pero é realmente interesante porque o lector involúcrase moito e anda na procura das súas propias referencias, no que lle suxire o debuxo; tamén, o feito de ser mudo e que o lector teña que completar parte da obra, axuda a iso. Como non se fai mención explícita, onde eu podo ver que hai Wes Anderson ó mellor outro ve Wes Craven, e iso é xenial, porque creo que enriquece a lectura. Por exemplo, hai un tempo un lector comentábame por Twitter que lle gustara moito unha referencia a Clive Barker que aparecía cara o final, mais eu non lera endexamais nada de ese señor: era imposíbel que metera unha referencia directa a aquilo, púxerao aquel lector da sú propia colleita, e iso é xenial.

Continuando ca relación de AOX e o cine. De onde parte a querenza por estruturar o viñeteado e la lectura visual de AOX como se se tratara dun plano secuencia, como subliña David Rubín no prefacio do cómic? De onde partiu esta idea?

A verdade é que xordeu so. Dalgunha forma a historia pedíao para fomentar esa sensación de sucesión sen fin das calamidades. Ao facer e prantexar este cómic, forma e fondo convertíronse nun so. Era a forma que me pareceu máis natural para contar esta historia, nunca me prantexei facelo doutro xeito; naceu así, o propio formato condiciona e crea a historia e sería impensábel que fora distinto.

Por outra banda, a planificación das páxinas, o ritmo de secuencialización, elexíno porque me parecía que creaba un ritmo de lectura óptimo, un goteo: pasa isto, pum, pasa o seguinte, pum, coma o ritmo nas galeras. Tamén, ao quitar do medio o cambio de formato de viñeta, a lectura concéntrase únicamente no que acontece en cada unha; o encadre constante tamén reforza isto, acostúmaste, entras na historia e é entón cando xa só interesa o que ocorre, non se agora con este plano fago fincapé nun aspecto psicolóxico ou con este outro sitúo a acción. É como prantexar o taboeiro de xogo, explicar as regras e poñerse a xogar sen preocuparse de nada máis.

Utilizas elementos do cine de ciencia ficción e de terror, pero hai un en particular que me fixo especial gracia: a familia caníbal e a cità das esceas finais con respeito a A Matanza de Texas de Tobe Hopper (escea do atropelo do trailer, cando o protagonista foxe da casa dos caníbales). Hai algo de realidade nesto ou é produto da miña propia intertextualidade?

Pois coido que non vin a orixinal, aínda que si algúns dos remakes. De todas formas, esa escea da choupana no bosque, fuxir cara unha estrada, etc.. aparece en mil películas e eu coido que o temos tan asimilado que sae so. Tamén hai algo de experiencia persoal dunha vez que me perdín no bosque cos meus pais sendo pequeno, aínda que non había familia de caníbales por medio, jajaja. Coido.

Para rematar con AOX e a súa relación cos xéneros cinematográficos. O Oficinista viste como unha especie de Michael Douglas en Un Día de Furia, inclusive como algún dos personaxes mafiosos das películas de Johnnie To, volto ser présa da miña intertextualidade ou hai algo de referencialidade en todo isto?

É unha especie de Un día de Furia pasivo, si. Só nalgúns intres o oficinista cabréase e reacciona á contra, pero volve a verse superado polas circunstancias. En canto aos mafiosos, a min chegoume máis o rollo das películas de Kitano, Miike, Tarantino...

Mais ben, non tratei de meter referencias conscientes no libro, gosto máis que xordan unha vez filtradas polo meu subconsciente, porque a referencia directa paréceme un pouco unha trampa ca que te podes pillar os dedos, prefiro que a historia transcurra por si soa e nos momentos en que acontece algo que poida ter relación con algo que coñeza. Si, supoño que xorde de cousas que coñezo, porque é o material co que un conta. Por exemplo, na secuencia da familia caníbal aparece un traxe feito con pel humana ao estilo de O Silencio dos Cordeiros (baseado na historia real do psycho-killer Ed Gein), pero máis que por referencia da cultura pop, aparece como unha brincadeira macabra, porque nese momento da historia viña ben para ilustrar, por medio do humor negro, onde se estaba metendo o oficinista e que ese elemento, sacado doutro medio que á súa vez o sacaba da propia realidade, era perfecto para iso.

Que relación existe entre o prantexamento isométrico das viñetas e o desenvolvemento narrativo cos videoxogos (sobre todo remítome a videoxogos de plataforma tipo Mario Bross, etc,)?

É a referencia máis obvia, seguramente. Disfruto os videoxogos dende pequeno, especialmente aqueles que creaban un micromundo proponente, de aventuras, exploración... Os primeiros Zelda, por exemplo, de NES e SNES sobre todo, nos que con poucos elementos e esa perspectiva fixa creaban todo un universo, cas súas propias mecánicas e segredos, fican no imaxinario de AOX. Tamén o humor das primeiras aventuras gráficas de LucasFilms, que me marcaron moito de pequeno, fica aí metido, porque aqueles xogos tiñan un componente de humor absurdo misturado con fantasía que me abraiaba.

AOX é unha comedia satírica con visos de traxedia, un pouco ao estilo do que pasaba con A Divina Comedia de Dante onde o autor/portagonista acompanado do seu mestre, Virxilio, ascendía dende os Infernos cara o Paraíso. En AOX o traxecto do noso protagonista é o inverso. Existe algunha relación en AOX ca narrativa clásica? Fálanos na medida do posíbel desa concepción narrativa (por continuidade e por causalidade) que empregas en AOX (e que a min, persoalmente, recondúceme á fisicalidade do slapstick do cine mudo).

AOX é, básicamente, unha mistura da clásica viaxe iniciático e o camiño do heroe que atopamos en moitas narracións con distintas tinturas, se ben, en AOX preséntase dunha forma rebordada, aloucada e con eses pasos que o heroe mítico soe seguir moi difuminados ou cáseque borrados e atraídos ao tempo presente. Non é que me prantexase facelo así a propósito, embora é algo que inevitabelmente fica aí en canto o que vive o noso oficinista é unha auténtica odisea por chegar a casa, exactamente igual que o Ulises de Homero, pero na que o pobre oficinista non toma unha parte demasiado activa, máis bien á contra, os acontecementos arrástrano e alí, onde os heroes clásicos toman parte activa para derivar os acontecementos ó seu favor, este pobre home con sobrevivir xa se dá cuun canto nos dentes.

Tampouco parece extraer unha aprendizaxe de todo o que lle pasa, ao contrario d que lle pasa nas narracións que usan este “camiño do heroe”, xorde por exemplo a figura do mentor pero o oficinista non se decata moi ben tampouco do que ocorre, máis ben vaise do seu carón con estrañeza e face de non comprender ren. É, nese siso, un antiheroe ou dito doutro modo, unha persoa normal, que é do que si trata o tebeo, como a maioría de nós e tal vez o máis interesante é esa pasividade que amosa, que incluso en situacións extremas é un tío que non saca nin o mellor nin o peor de si mesmo, senón que, simplemente, pasa por aí. Pode lerse tamén como un reflexo da sociedade moderna, na que ficamos tan anestesiados e obcecados cas nosas pequenas cousas, o traballo, a casa, os falsos logros da vida moderna pola que perdimos a nosa capacidade de grandeza.

Pero o que che comentaba: son aspectos que non me prantexei a priori, pero o método de traballo que empreguei, ir construíndo a medida que debuxaba, sen guión previo, toca moitas tegras ocultas no subconsciente que foron tomando forma no tebeo e vinas claras a medida que soaban esas notas, foi unha viaxe interior para mi tamén.

Por outra banda, e poñéndonos menos estupendos, o slapstick que mencionas é o que sustenta a obra, a xestualidade, a expresividade e as reaccións do protagonista e os personaxes secundarios son o que manteñen o pulso narrativo e a forma de explicitar gráficamente, por medio do humor, o que acontece no fondo, como buscar o camiño indirecto.

Nesta obra existe certa autorreferencialide, é o inferno onde están retidos todos os debuxantes unha referencia directa ao voso estudo? Creo recoñecerte a ti, a Rubín e a Guitián.

Si, si, jajaja. Ao longo da xestación dunha obra tan longa no seu desenvolvemento, con todo o traballo e o esforzo empregado, un non pode evitar sentirse nalgún momento encadeado ou condeado, con esa sensación de «¿Pero quen me mandaría a min meterme nesta lideira?». Un remata unha páxina de cómic, con todo o traballo que iso conleva e só leva rematado o 1% do tebeo, non te podes recrear, hai que coller outra folla en branco e continuar.

Así, neste inferno particular, si, saímos David Rubín, Guitián e máis eu, tamén Roque Romero e Bernal Prieto, os meus outros dous compas de estudo. E o ambiente é todo o contrario, nada carcelario.

(0) De modo y de voz, algo único, y si no que se lo pregunten a Todorov.

(1) Una especie de montaje en grado cero que diría Barthes.

(2) Ah, no. Eso está más que muerto. Entonces, transmodernidad? Puto academicismo.

(3) Non podo evitar, á hora de falar do protagonista de AOX, facer referencia a Ensoñacións do paseante solitario no que Rousseau nos comenta: "Velaquí fico, pois, so na tierra, sen máis irmán, achegado, amigo ou sociedade que eu mismo. (…) Amaría aos homes a pesares deles mesmos."

#josedomingo #comic #tbo #isometrico #bangeditorial #aventurasdeunoficinistajapones #aventurasdunoficinistaxapones #comicgalego #bandadeseñadagalega #comicgallego